नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमन गर्ने ऐन आएको १३ वर्ष भइसकेको छ । तर पनि यसको पूर्ण कार्यान्वयन पक्ष अझै पनि फितलो नै देखिन्छ । कानून भए पनि वर्षेनी ३७ हजार बढी व्यक्तिको सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनका कारण हुने रोगबाट मृत्यु भइरहँदा पनि नेपाल सरकार यसको रोकथाम र कडाईमा संवेदनशिल देखिंदैन् । तर केही जनप्रतिनिधीहरुले भने आफना नगरवासीलाई सुर्तीजन्य पदार्थको हानीबाट जोगाउन विभिन्न राम्रा कामहरु गरिरहेका छन् । त्यहीमध्येमा पर्छ ललितपुर महानगरपालिका र महानगरका मेयर चिरीबाबु महर्जन । यही सेरोफेरोमा रहेर ललितपुर महानगरले सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रणका लागि के कस्ता कामहरु अघि सारेको छ भन्ने विषयमा हेल्थ टिभी अनलाइनकी कल्पना आचार्यले ललितपुरका मेयर चिरीबाबु महर्जनसँग गरेको कुराकानी :

ललितपुर महानगरले सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रणका लागि के के गरिरहेको छ ?

ललितपुर महानगर आफना नगरवासीको स्वास्थ्यप्रति अत्यन्त सचेत छ । त्यसैले हामीले सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रणका लागि विभिन्न चरणका कार्यक्रमहरु चलाइरहेका छौं । पहिलो भनेको त सरकारको संघीय कानून सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमन गर्ने ऐन २०६८ छ त्यसकै कार्यान्वयन पक्ष नै हो । त्यसलाई टेकेर हामीले आफनो कार्यविधी पनि बनाएका छौं । सो कार्यविधी अनुसार काम भइरहेको छ । अब कुरा रह्यो के गरिएको छ भन्ने । हेर्नुस् अहिले ललितपुरका कुनै पनि सार्वजनिक स्थल जस्तै पाटन दरबार स्क्वायर लगायतका धार्मिक स्थल तथा यसको वरपरका क्षेत्रमा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन तथा बिक्रिवितरण पूर्ण रुपमा निषेध मात्र छैन् अहिले कसैले यसको उल्लघंन गर्ने हिम्मत गर्छन जस्तो मलाई लाग्दैन ।

पाटन दरबार स्क्वायरको हकमा त हामीले नगर प्रहरीलाई निगरानीका लागि २४ घण्टा नै खटाइरहेका छौं । हाम्रा नगर प्रहरी धेरै स्मार्ट छन् उनीहरुले राम्रोसँग कानून बुझेर सोही अनुसार लागू गर्न सहयोग गरिरहेका छन्। अर्को भनेको यहाँका हरेक बसपार्क, मल, पार्कहरुमा हामीले ठूला ठूला नो स्मोकिङ जोन लेखेका होर्डिङ बोर्डहरु राखेका छौं । जसले गर्दा कसैले पनि सो वरपर सुर्ती निकाल्ने र खाने हिम्मत गर्दैनन्। किनकी नगर प्रहरी पनि त्यहीं वरपर घुमिरहेका हुन्छन् । यसैगरी बेलाबेलामा नगरप्रहरीले घरदैलो कार्यक्रम गरेर कसैको घरमा चुरोट खाने भएमा सम्झाएर नखानुस भन्ने गरेका छन् । यसको हानीकाबारेमा बताएर आउने गरेका छन् । विद्यालय वरपर पनि बोर्डहरु राख्ने, पम्प्लेटहरु टाँस्ने काम भइरहेको हुन्छ ।’ विद्यालयमा जनचेतनामूलक कार्यक्रमहरु पनि गरिरहेका छौं । समग्रमा भन्दा हामीले आफनो तर्फबाट गर्नसक्ने प्रयास गरिरहेका छौं । यसो भन्दैमा ललितपुरमा कसैले चुरोट नै खाँदैनन भन्ने होइन, हामीले कानून अनुसार काम गर्ने प्रयास चाहिं पक्कै गरेका छौं ।

यो वर्षको विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवसको नारा बालबालिकालाई सुर्तीजन्य पदार्थ तथा सुर्ती कम्पनीको हस्तक्षेपबाट जोगाऔं भन्ने रहेको छ ।  यसका लागि के छ योजना ?

हेर्नुस् हामी हाम्रा भविष्यका कर्णधार बालबालिकालाई यो लतबाट जोगाउन र यसको हानीबाट टाढा राख्न हरसम्भव प्रयास गरिरहेका छौं । विद्यालयको सय मिटर वरपर सुर्तीजन्य पदार्थको किनवेच तथा सेवनमा हामी अत्यन्त संवेदनशिल छौं । यसको निगरानी पनि गरिरहेका हुन्छौं । अर्को कुरा सुर्ती कम्पनीहरुले अहिलेसम्म हाम्रो ललितपुुरमा हस्तक्षेप गर्ने हिम्मत गरेका छैनन । र यदि हस्तक्षेप गर्न खोज्छन भने पनि हामी त्यसलाई सहँदैनौं । हाे, सुर्तीजन्य पदार्थको लत बसाउन बालबालिकामा सजिलो हुने भएकाले उनीहरुको टार्गेटमा बालबालिका रहन्छन त्यसप्रति हामी चनाखौं छौं । हामीले ललितपुरमा कहींकतै पनि सुर्तीजन्य पदार्थको विज्ञापन, बोर्ड वा कुनै पनि प्रचारमा रोक लगाएका छौं भने कसैले गरेको पाएमा कडा कारवाही गर्ने पनि गरेका छौं । साथै सुर्ती कम्पनीबाट स्पोन्सर गर्ने कार्यक्रमलाई बहिस्कार गर्ने गरेका छौं ।

ललितपुरलाई हेल्दी सिटीका रुपमा परिचित गराउँछु भन्नुभएको छ । त्यसमा ‘नो टोबाको’ पनि पर्छ कि?

शतप्रतिशत पर्छ नि । हेल्दी सिटीको एउटा महत्पूर्ण तत्व सुर्तीजन्य पदार्थको नियन्त्रण पनि हो । हामीले स्पष्ट रुपमा एकपछि अर्को गर्दै अभियानहरु चलाउने योजना बनाएका छौं । हामीले अन्य गतिविधि जस्तै सार्वजनिक बसहरुमा पनि नो स्मोकिङ पोस्टरहरु टाँस्ने काम गरिरहेका हुन्छौं । कसैले खाएको देखेमा हाम्रा नगर प्रहरीहरु गएर यसरी खान मिल्दैन भनेर सम्झाउने गरेका छन् । यसले राम्रो प्रतिफल पनि पाएको जस्तो लाग्छ । अहिले कसैले पनि सार्वजनिक स्थलमा हिम्मत गरेर चुरोट सल्काउन सक्दैनन । यो देख्दा खुशी लाग्छ । हामीले सुर्तीजन्य पदार्थले गर्ने हानीका बारेमा विभिन्न सन्देशहरु लेखेका पम्प्लेटहरु विभिन्न सार्वजनिक स्थलमा, बाटोमा हिंडने नागरिकहरुलाई पनि बाँडिरहेका हुन्छौं । ताकी उनीहरुलाई यसकोबारेमा थाहा होस्। हामीले अहिले नै ललितपुर टोबाको फ्रि भइसक्यो त भन्न मिल्दैन । थोरै काम गरेका छौं तर जति गरेका छौं त्यसको निरन्तरता र कार्यान्वयनमा एकदमै कटिवद्ध छौं । यसका लागि नगरवासीलाई पनि धन्यवाद दिन चाहन्छु साथको लागि । तर गर्न धेरै बाँकी छ हेल्दी सिटीका लागि ।

कत्तिको सजिलो होला ललितपुरलाई स्मोक फ्रि सिटी बनाउन ? के लाग्छ यहाँलाई ?

कुनै पनि काम सुरुमा गाह्रो नै हुन्छ । तर त्यसलाई बिचमै छोड्न हुँदैन भन्ने मेरो मान्यता हो । आफना नगरवासीलाई स्वस्थ बनाउनका लागि सुर्तीको लतबाट जोगाउने र बचाउने मेरो दायित्व हो । मैले यसलाई हरसम्भव प्रयास गर्छु र गरिरहनेछु । म केही दिनअघि कसैले नचिनिने गरी मास्क, क्याप लगाएर सार्वजनिक पार्कतिर यसो के छ त अवस्था भनेर निस्केको थिएँ । त्यहाँ मैले युवायुवतीहरु चुरोट त होइन तर इ सिगरेटको सेवन गरिरहेको पाएँ । समूहमा रहेका उनीहरु केटाकेटी बराबर जस्तै थिए । उनीहरुले कसैको संकोच नमानी मजाले इ सिगरेटबाट धुँवा फालिरहेका थिए । त्यो देख्दा मलाई नमज्जा लाग्यो । यसको मतलब चुरोट नराम्रो इ चुरोट चाहिं राम्रो भन्ने भान युवाहरुमा कम्पनीहरुले पारिदिएको हो की भन्ने पनि छ । यी भ्रमहरुलाई हामीले चिर्दै अब दोहोरो चुनौती हामीले सँगसँगै सामना गर्नुपर्नेछ । एकातिर परम्परागत रुपमा सेवन गर्दै आएको सुर्तीजन्य पदार्थका कारण हुने हानी र अर्को थप विभिन्न  केमिकल भएका इ सिगरेटको हानीबाट नागरिक र विशेष गरी किशोरकिशोरी, बालबालिका तथा युवायुवतीलाई जोगाउनुपर्नेछ । त्यसमा हामी संवेदनशिल भएका छौं ।

स्थानीय तहको पाठ्यक्रममा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट हुने हानीकाबारेमा राख्ने कुरालाई कसरी लिनुहुन्छ ?

यसमा हामी आफै पनि कुरा गरिरहेका थियौं । तपाइँले कुरा निकाल्नुभयो । हामीले ५,६,७ का बालिबालिकालाई ट्राफिक नियम जानकारी दिनका लागि स्थानीय पाठ्यपुस्तकमै ट्राफिक नियमबारे पाठ राखिसकेका छौं । अब हामी त्यही तहका वा त्यसभन्दा माथि माध्यमिक तहका  विद्यार्थीका लागि सुर्तीजन्य पदार्थबाट हुने हानीकारबारेमा पनि पाठ राख्ने प्रयास गरिरहेका छौं । त्यसका लागि के के राख्ने, कसरी कन्टेन्ट तयार गर्ने भन्ने विषयमा छलफल गरेर तुरुन्त राख्न तयार छौं । यसले बालबालिकाको कलिलो दिमागमा सुर्तीजन्य पदार्थबाट हुने हानीको छाप परेमा यसको सेवन नगर्ने सम्भावना धेरै नै हुनेछ भन्ने हाम्रो विश्वास छ ।

अन्तिममा आज विश्व  सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवस , नगरवासीलाई के सन्देश दिन चाहनुहुन्छ ?

म नगरवासीलाई के भन्न चाहन्छु भने सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले हानी मात्र गर्ने हो । आफनो अमूल्य जीवनलाई धुँवामा नउडाउँ । आफना बालबालिका कतै यो लतमा परेका छन् की चनाखौं बनौं । उनीहरुलाई यसको हानीकाबारेमा जानकारी दिऔं । यदि कसैले सेवन गर्ने गरेको छ भने आजैको दिनबाट छोड्ने प्रण गरौं । यसरी छोड्नुभयो भने यसले तपाइँ र तपाइँको परिवारको हित नै हित हुन्छ । साथै ललितपुरलाई स्मोक फ्रि सिटी बनाउन सबै नगरवासीसँग सहयोगको अपेक्षा गर्दछु ।