जब जब मौसम परिवर्तन हुन्छ तब तब रोगहरु पनि फरक फरक किसिमका देखा पर्छन् । अहिले काठमाडौं सहित देशभर नै गर्मी बढिरहेको छ । यो मौसममा सिजनल समस्याहरु लिएर आउने बिरामीको संख्या दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ । गर्मी मौसममा रुघाखोकी, ज्वरो, झाडापखाला, हैजा, डेंगु, वाकवाकी लाग्ने, वान्ता हुने, फुड पोइजनिङ, टाइफाइड लगायतका समस्या बढी देखा पर्छन । गर्मी मौसममा पानी र खानेकुरासँग सम्बन्धित समस्याहरु बढी देखिन्छन्। कतिपय यी विभिन्न मौसमी रोगहरु हाम्रै जीवनशैली र स्वस्थकर आहार व्यवहारसँग पनि सम्बन्धित हुन्छन्। त्यसैले हाम्रो बानीमा सुधार गर्ने हो धेरै हदसम्म यस्ता समस्याबाट बच्न सकिन्छ ।

यसका साथै यो बेला लामखुट्टेको टोकाइबाट हुने डेंगु, मलेरिया, जापानिज इन्सोप्लाइटिस पनि यही मौसममा सक्रिय हुन्छन् ।

यो बेला सफा पानी प्रशस्त पिउने, खानेकुरामा ध्यान दिने, बिहानको खाना बिहान नै र बेलुकाको खाना बेलुका नै ताजा पकाएर खाने गर्नुपर्छ । मिनरल वाटर खाएँ भन्दैमा त्यो सफा हुन्छ भन्ने होइन । अहिले धेरै रोग पानीका कारण आइरहेको हुन्छ र दूषित पानीका कारण टाइफाइड, झाडापखाला, पेट दुख्ने जस्ता समस्या बढिरहेका हुन्छन्। त्यसैले पानी पहिलो नंबरमा ख्याल गर्नुपर्ने विषय हो । सकेसम्म पानी उमालेर चिसो पारेर खाएको राम्रो । उमाल्न नसकेको खण्डमा निर्मलीकरण तथा फिल्टर गरेर पिउन सकिन्छ । तर मिनरल त हो वा जारको पानी त हो भनेर ढुक्क भएर पिउन मिल्दैन । यसले समस्या निम्त्याउन सक्छ ।

यो बेला धेरै फलफूलको सिजन पनि हो । कतिपय फलफूल समय अगावै विभिन्न केमिकल राखेर पकाएर बजारमा ल्याइएको हुन्छ । यस्ता फलफूलले हाम्रो स्वास्थ्यमा सिधै असर गर्छ । सकेसम्म फलफूललाई घरमा लगेर सफा पानीले राम्ररी पखालेर केही वेर पानीमा डुबाएर खानु राम्रो हुन्छ । फलफूललाई सिधै टोकेर खान हुँदैन । यसको बाहिरी भागमा किटाणुहरु हुन सक्छन्। सिधै टोकेर खाँदा किटाणु मुख हुँदै पेटसम्म पुगेर बिगार गर्छन । अहिले आँपको सिजन छ । धेरैको बानी आँप चुसेर खाने हुन्छ । तर आँप चुसेर खान हुँदैन । सकेसम्म काटेर टुक्रा बनाएर खानु राम्रो । जसले फुड पोइजनिङ गराउने, वान्ता गराउने, पेट दुख्ने हुनसक्छ । यसैगरी बाहिर भोज भतेरहरुमा जाँदा काँचो सलाद खाँदा राम्ररी धोएको छ छैन बुझेर मात्र खानुपर्छ । यसरी सफा पानीले नपखालिएको सलाद भएमा पनि पेट दुख्ने, पखाला लाग्ने जस्ता समस्या हुनसक्छ ।

अर्को कुरा हाम्रो बानी खानेकुरा धेरै दिनसम्म फ्रिजमा राखेर खाने हुन्छ । फ्रिजमा राख्दैमा सबै खानेकुरा स्वस्थ हुन्छ भन्ने होइन । फ्रिजमा कसरी राख्ने त्यो पनि महत्वपूर्ण हो । फ्रिजमा खाना खुल्ला राख्दा उल्टो किटाणुहरु पस्छन् र त्यसले स्वास्थ्यमा हानी गर्छ । त्यसैले फ्रिजमा सबै खाना राम्ररी छोपेर मात्र राख्नुपर्छ । यो गर्मी सिजनमा पकाएको खाना २४ घण्टा भन्दा बढी फ्रिजमा राख्नु स्वस्कर होइन । यसैगरी बत्ती पनि गइरहन्छ त्यसले कोल्ड चेन मेन्टेन गर्न सक्दैन । जसले खाना स्वस्थ रहिरहन सक्दैन । अर्कोकुरा पकाएको र काँचो खाना पनि छुट्टाछुट्टै राख्नुपर्छ । अन्यथा एक अर्कोको व्याक्टेरिया सर्न सक्छ ।

गर्मीमा देखिने समस्याबाट बच्न के गर्ने त ?

-साबुन पानीले हात धोइरहने
-बाहिर निस्कदा मास्क लगाउने
-बाहिरको खाना सकेसम्म नखाने
-खाना राम्ररी पकाएर खाने
-पानी उमालेर मात्र पिउने
-फलफूल सिधै टोकेर नखाने
-खानेकुरा फ्रिजमा धेरै दिन राखेर नखाने
-बासी, सडेगलेका खाना नखाने
-ताजा र स्वस्थकर खाना मात्र खाने
-प्रसस्त पानी पिउने

गर्मीसँगै देशको सबै क्षेत्रमा विभिन्न रोगको संक्रमण बढ्ने खतरा भएकाले यसबाट बच्न सबैले सन्तुलित र स्वस्थ खानपानसहित स्वस्थकर जीवनशैलीमा ध्यान दिन जरुरी हुन्छ ।

(कन्सल्टेन्ट फिजिसियन डा प्रकाश श्रेष्ठ स्पार्क पोलि क्लिनिक कालिमाटी र वयोधा अस्पतालमा कार्यरत छन् ।)