कल्पना राजवंंशी, डाइटिसियन 

रगतमा चिनीको मात्रा बढी भएर हुने रोगलाई मधुेमह भनिन्छ । मधुमेह भइसकेपछि यसलाई नियन्त्रण गर्न औषधिसँगै खानपानलाई पनि विशेष ध्यान पुराउनुपर्ने हुन्छ । मधुमेह भइसकेपछि बिरामीले चिकित्सक वा डाइटिसियनको सल्लाह बमोजिम आफनो खानाको रुटिन बनाउनुपर्ने हुन्छ । किनकी औषधि मात्र खाएर सुगर नियन्त्रण गर्न गाह्रो हुन्छ । यसमा खानाको मात्रा मिल्न पनि जरुरी हुन्छ ।

अब एक जना मधुमेहका बिरामीले आफनो खानामा के के कसरी खान सक्छन् भन्ने विषयमा चर्चा गरौं । यसले मधुमेहका विरामीलाई पोषणयुक्त तत्वको सेवन कसरी गर्ने मात्र नभई दिनमा कति पटक र के के खाने तथा कसरी खाने भन्नेबारे बुझ्न जरुरी हुन्छ ।

यस्ता बिरामीले रगतमा चिनीको मात्रा बढ्न नदिन समय समयमा थोरै थोरै भए पनि केही न केही खानेकुरा खाइराख्नु पर्ने हुन्छ । तर सबै खाना मात्रा मिलाएर खानुपर्दछ । शरीरलाई आवश्यक पर्ने क्यालोरी अनुसार मात्र खानुपर्छ । मधुमेहका बिरामी के खाने के नखाने भन्ने विषयमा जहिले पनि अलमलमा परेको पाइनछ । यही विषयमा आज हामी चर्चा गर्दैछौं ।

ब्रेकफास्टमा

सबैले बिहानको सुरुवात मनतातो पानीबाट गर्नुपर्छ । यसले शरीरमा भएको विकारलाई बाहिर फाल्न मद्दत गर्छ । मधुमेह भएका बिरामीले मात्र होइन सबैले बिहानको ब्रेकफास्ट लिन जरुरी हुन्छ । अझ मधुमेह भइसकेपछि त झनै यसलाई छोड्न मिल्दैन । यसैगरी आफनो ब्रेकफास्टमा ३० देखि ४० ग्राम चना, एउटा उसिनेको अण्डा, ३ देखि ४ चम्चा सातु, अथवा दूध र ओट्स, ५ पिस बदाम, २ पिस ओखर लिन सक्छन्। यो बिरामीको हाइट, वेट, शारीरिक बनावटका आधारमा पनि कम वा धेरै गर्न सकिन्छ । जहिले पनि ब्रेकफास्ट प्रोटिनरिच र काब्रोहाइड्रेट लो भएको हुनुपर्छ । यसले सुगर नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ ।

मुख्य खाना (लन्चमा)

मधुमेह भइसकेपछि धेरैले आफूखुशी भात त खानै हुँदैन भन्दै छोेडेको पनि पाइन्छ । तर त्यसो गर्नु पर्दैन । मधुमेह भइसकेपछि पनि मात्रा मिलाएर सबै स्वस्थकर खाना खान सकिन्छ । ब्रेकफास्ट गरेको लगभग ३ घण्टा पछि १०० देखि १५० ग्रामसम्म भात लिन सकिन्छ । भातसँगै प्रसस्त सागसब्जी, सलाद लिन सकिन्छ । सागसब्जी र सलादमा कुनै बन्देज छैन्। यसैगरी ठूलो कचौराको एक कचौरा दाल खान सकिन्छ । यसैगरी खानामा तोफु, चिकेन, माछा पनि लिन सकिन्छ । खानासँगै एक चम्चा आलसको पाउडर एवम मेथी लिएमा यसले सुगर नियन्त्रणमा ठूलो सहयोग पुराउने हुन्छ । मधुमेहका विरामीका लागि मेथी निकै लाभदायक मानिन्छ ।

खाजा

खाना खाएको २ देखि ३ घण्टामा कुनै सिजनल फलफूल लिन सकिन्छ । यसमा कम गुलिया फलफूल लिनु पर्छ । कुनै पनि फल खानै हुँदैन भन्ने हुँदैन । फलफूलसँगै थोरै नट्स लिँदा यसले फाइदा गर्छ । फलफूल लिएको २ \३ घण्टापछि फेरि खाजाको रुपमा चना, एउटा रोटी, दूध ओट्स वा मखाना लिन सकिन्छ । यसमा ४ पिस बदाम पनि समावेश गरेको राम्रो ।

बेलुकाको खाना (डिनर)

मधुमेहका बिरामीले बेलुकाको खाना ७ बजे अघि नै खाएको राम्रो । खानामा रोटी, च्याँख्ला, वा भात लिन सकिन्छ । त्यसमा दाल, तरकारी प्रसस्त खान सकियो । प्रोटिनका लागि चिकेन वा तोफु लिन सकिन्छ । रोटी लिएमा २ वटा र भात लिंदा सानो कचौराको एक कचौरा लिनुपर्छ । याद के गर्नुपर्यो भने भात रोटी भन्दा थाल सागसब्जी र सलादले भरिन पर्छ । यदि बिहानको सुगर हाइ छ भने बिहान रोटी लिएको राम्रो र यदि बेलुका सुगर बढी छ भने बेलुका रोटी लिएको राम्रो । यो कुरा आफनो विशेषज्ञ डाक्टरसँगको सल्लाहमा लिन सकिन्छ । आलु लिन मन लागेमा दुई चम्चा भात कम गरेर आलु खान सकिन्छ । यो सँगै इन्सुलिन लिइरहेका कयौं बिरामीलाई डिनरपछि पनि सुत्ने बेलामा केही खानेकुरा दिनुपर्ने हुनसक्छ । त्यसबेला आधा कप दूध, थोरै नट्स, दिन सकिन्छ ।

यसरी खानाको मात्रा मिलाएर खाँदा सुगर नियन्त्रण हुन मद्दत गर्छ र जटिलता हुनबाट जोगिन सकिन्छ । मधुमेहका रोगीले बढी गुलिया खानेकुरा सकेसम्म खानुहुँदैन । बढी गुलियोले रगतमा चिनीको मात्रा बढाउने हुँदा मधुमेहका विरामीलेयस्ता खानेकुरा नखाएकै राम्रो । तर अन्य खानेकुरा सबै मात्रा मिलाएर आफ्नो खानालाई सन्तुलित रुपमा राख्न सकिन्छ ।

(डाइटिसियन राजवंशी आरुस लाइफस्टाइल अस्पतालमा कार्यरत छिन्।)